Pełnomocnictwo materialnoprawne
Pełnomocnikiem jest osoba, która na podstawie oświadczenia woli innej osoby sporządza czynności prawne w jej imieniu i ze skutkiem bezpośrednim dla tej osoby. Pełnomocnictwo powstaje z woli osoby, która ma być reprezentowana. Pełnomocnik zostaje umocowany przez oświadczenie woli reprezentowanego. Może być ustanowiony jedynie wolą osoby reprezentowanej, w zakres pojęcia pełnomocnictwa nie wchodzą więc żadne inne przypadki reprezentacji, które nie są oparte na oświadczeniu reprezentowanego. Pełnomocnik zastępuje swojego mocodawcę przy dokonywaniu czynności prawnych. Czynności tych pełnomocnik dokonuje przez swoje działania, lecz skutki tych działań odnoszą się bezpośrednio do sfery prawnej reprezentowanego. Pomimo tego, iż to pełnomocnik składa oświadczenie woli osobie trzeciej to skutki tego oświadczenia będą rodzić się pomiędzy tym, kogo pełnomocnik reprezentuje a osobą trzecią.
Potocznie mówi się o pełnomocnictwie w kilku znaczeniach. Nazywamy tak samą czynność umocowania, często jeśli pełnomocnictwo udzielone jest na piśmie to dokument ten nazywamy pełnomocnictwem. Jednak we właściwym znaczeniu należy pojmować pełnomocnictwo jako możliwość prawną reprezentowania innej osoby na podstawie jej woli, jej czynności prawnej.
§2.1. Kto może udzielić pełnomocnictwa?
Pełnomocnictwa udzielić może zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna, powstaje ono poprzez oświadczenie woli osoby go udzielającej. Zatem jeśli udzielający pełnomocnictwa chce skutecznie tego dokonać przez swoje oświadczenie woli, musi on mieć zdolność do czynności prawnych – możność nabywania, utraty czy kształtowania swoim działaniem praw i obowiązków. O tym czy osoba ma pełną, ograniczoną zdolność do czynności prawnych czy też nie posiada jej w ogóle, decyduje przede wszystkim jej wiek. Brak zdolności do czynności prawnych wyklucza możliwość ustanowienia pełnomocnika. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości.
Dla osoby prawnej pełnomocnika ustanawia organ tej osoby prawnej. Polskie ustawodawstwo działanie osób prawnych opiera na tzw. teorii organów. W skład organu wchodzą osoby fizyczne, one urzeczywistniają jej wolę. Zewnętrznie, faktycznie mamy zatem do czynienia z wolą osoby fizycznej, jednak z punktu widzenia prawa jest to wola osoby prawnej. Jednakże w zależności od danego typu osoby prawnej, różne będą organy posiadające kompetencję do ustanawiania dla niej pełnomocnika.
Istnieje wiele przepisów szczególnych, regulujących w sposób odmienny dla poszczególnych sytuacji kompetencję do ustanowienia pełnomocnika. Tak np. pełnomocnika dla czynności wymienionych w art. 143 §3 i art. 378 KSH ustanawia walne zgromadzenie spółki komandytowo-akcyjnej, dla której nie ustanowiono rady nadzorczej; również pełnomocnik powołany przez walne zgromadzenie wspólników w spółce z o.o. reprezentuje spółkę w umowach lub sporach pomiędzy nią a członkiem zarządu (alternatywnie z radą nadzorczą).
§2.2. Komu składa się oświadczenie o udzieleniu pełnomocnictwa?
Zdania są podzielone na temat tego, czy oświadczenie woli mocodawcy powinno być złożone pełnomocnikowi, czy też może być ono złożone osobie, z którą pełnomocnik ma dokonać czynności prawnej, czy też oświadczenie swoje mocodawca może skierować do nieoznaczonego kręgu odbiorców. Patrząc z punktu widzenia osoby, która udziela pełnomocnictwa, najbezpieczniej dla niej jest złożyć takie oświadczenie zarówno pełnomocnikowi jak i osobie, z którą dokonywana będzie przez pełnomocnika czynność prawna.
§2.3. Wyraźne i dorozumiane udzielenie pełnomocnictwa
Pełnomocnictwo najczęściej bywa udzielane w sposób wyraźny, często poprzez sporządzenie pisemnego dokumentu. Nie jest jednak konieczne, by udzielenie pełnomocnictwa odbyło się w ten właśnie sposób. Prawo polskie nie zabrania udzielenia pełnomocnictwa w sposób dorozumiany, może być ono udzielone per facta concludentia. Podstawę konkludentnego udzielenia pełnomocnictwa stanowi art. 60 Kodeksu cywilnego, w myśl którego każde oświadczenie woli może być złożone poprzez jakiekolwiek zachowanie się, wyrażające tę wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie. Zatem wola osoby, która chce wywołać określony skutek prawny związany z dokonywaną przez nią czynnością prawną może być wyrażona w każdy dowolny sposób, byle by była ona dostatecznie jasna dla adresata.
Może mieć miejsce taka sytuacja, gdy umowa kreująca stosunek wewnętrzny może oznaczać per facta concludentia udzielenie pełnomocnictwa. Dzieje się tak, gdy bez udzielenia pełnomocnictwa wykonanie zobowiązania wypływającego ze stosunku podstawowego byłoby niemożliwe a wierzyciel nie dał wyraźnego pełnomocnictwa, podczas gdy zobowiązanie dłużnika powstało w sposób wyraźny. Rozwiązania takiego można dopatrywać się w art. 734 Kodeksu cywilnego, który mówi wprost, iż w braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do dokonania czynności w imieniu dającego zlecenie.
§2.4. Forma udzielenia pełnomocnictwa
Istotnym elementem, gdy chodzi o powstanie stosunku pełnomocnictwa, jest forma jego udzielenia. Forma udzielenia pełnomocnictwa to zewnętrzna postać, jaką jego udzielenie przybiera. Tak zdefiniowana forma udzielenia pełnomocnictwa sprowadza się do wyrażenia jej czy to na przykład w postaci umocowania ustnego, czy też pisemnego, bądź też notarialnego. Zgodnie z ogólną zasadą braku formalizmu przy składaniu oświadczeń woli, przyjętą przez prawo polskie, także oświadczenie o udzieleniu pełnomocnictwa może być złożone w dowolnej formie. Jednakże zarówno sam Kodeks cywilny jak i przepisy innych ustaw przewidują od tej zasady pewne odstępstwa.
Kodeks cywilny w art. 99 §1 przewiduje, iż udzielenie pełnomocnictwa do dokonania czynności prawnej, dla ważności której potrzebna jest szczególna forma, powinno nastąpić w takiej samej formie. Powyższy przepis odnosi się do pełnomocnictwa do czynności prawnych, dla których forma szczególna została zastrzeżona pod rygorem nieważności – ad solemnitatem. Nie będzie miał on zastosowania w sytuacji, gdy forma wymagana dla czynności, której ma dokonać pełnomocnik, jest formą ad probationem lub ad eventum. W takim przypadku obojętnym jest, w jakiej formie pełnomocnictwo zostanie udzielone – istnieje tu dowolność. Interpretacja art. 99 §1 KC w związku z art. 76 KC prowadzi do wniosku, iż wymaganie formy szczególnej (ad solemnitatem) może wynikać zarówno z ustawy jak i z woli stron, bez znaczenia jest tutaj źródło wymagania formy szczególnej. Ponadto zasada opisana w art. 99 §1 KC znajduje zastosowanie jedynie w stosunku do pełnomocnictw szczególnych, ze względu na to, iż jedynie przy tym rodzaju pełnomocnictwa określone z góry jest to, do jakiej czynności zostało ono udzielone. Istnieje zresztą osobna norma dotycząca pełnomocnictwa ogólnego – art. 99 §2 KC przewiduje wymaganie formy pisemnej zwykłej pod rygorem nieważności dla tego typu pełnomocnictwa.
Poza przepisami kodeksu cywilnego formy pisemnej zwykłej, pod rygorem nieważności, wymaga pełnomocnictwo udzielone przez wspólnika spółki z o.o. do uczestniczenia w zgromadzeniu wspólników oraz wykonywania prawa głosu (art. 243 §2 KSH), pełnomocnictwo udzielone przez akcjonariusza do uczestniczenia i wykonywania prawa głosu na walnym zgromadzeniu (art. 412 §2 KSH). Takiej formy wymaga również pełnomocnictwo ustanowione przez dyrektora przedsiębiorstwa państwowego (art. 51 §2 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych).
Formy pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym wymagają pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku oraz pełnomocnictwo do zawarcia małżeństwa.
Jeśli chodzi o formę udzielenia prokury (jako szczególnego rodzaju pełnomocnictwa) to obecna regulacja zawarta w art. 1092 KC rozwiewa szereg dotychczasowych wątpliwości doktrynalnych. Artykuł ten zastrzega dla udzielenia prokury pod rygorem nieważności formę pisemną. Ponadto wyłącza zastosowanie do prokury art. 99 §1 KC. Należy mieć na uwadze również art. 1093 KC, który ze względu na ochronę podstawowych interesów przedsiębiorcy, ogranicza zakres prokury, nakładając obowiązek udzielenia pełnomocnictwa do poszczególnych czynności, związanych ze zbyciem przedsiębiorstwa oraz z dokonaniem czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, oraz do zbywania i obciążania nieruchomości. Tak więc prokurent w powyższej sytuacji będzie musiał uzyskać status pełnomocnika.
§2.5. Wpis pełnomocnictwa do rejestru
W prawie polskim zdarzają się sytuacje, gdy ustawodawca przewiduje konieczność wpisu udzielonego pełnomocnictwa do rejestru. Ma to na celu ujawnienie udzielonych pełnomocnictw. Obowiązek wpisu do rejestru spoczywa na mocodawcy.
Pierwszą z takich sytuacji przewidują przepisy o ustanowieniu prokury. Zgodnie z art. 1098 KC udzielenie i wygaśnięcie prokury powinno być zgłoszone przez przedsiębiorcę do rejestru przedsiębiorców. Zgłaszając udzielenie prokury przedsiębiorca powinien określić jej rodzaj (prokura łączna bądź oddzielna, czy też oddziałowa), wskazując sposób jej wykonywania, jeśli jest to prokura łączna.
Obowiązek wpisu udzielonego pełnomocnictwa do rejestru przewiduje także art. 51 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych. Jednakże przepis ten nie wymaga ujawnienia w rejestrze pełnomocnictwa do dokonywania poszczególnych czynności oraz ustanawiania pełnomocników procesowych. Pomimo tego, że wpis jest obligatoryjny, to jego charakter jest deklaratoryjny. Nie wpisanie pełnomocnika do rejestru nie wpływa na ważność udzielonego mu pełnomocnictwa ani na ważność dokonanej przez niego czynności.
§2.6. Dopuszczalność substytucji
Pełnomocnictwo jest stosunkiem prawnym opartym na zaufaniu mocodawcy do osoby pełnomocnika. Dlatego właśnie Kodeks cywilny przewiduje w art. 106 generalną zasadę, zabraniającą pełnomocnikowi podstawiania w swoje miejsce innej osoby, bez wiedzy i zgody swojego mocodawcy. Ustanowienie substytuta jest natomiast dopuszczalne na podstawie woli reprezentowanego.
Kolejnym odstępstwem od tej generalnej zasady niedopuszczalności substytucji jest sytuacja, gdy ustawa przewiduje takie umocowanie dla pełnomocnika w tym zakresie. Przepisem o chyba najczęstszym stosowaniu w tym właśnie zakresie jest art. 91 pkt. 3 KPC, który to do zakresu pełnomocnictwa procesowego zalicza z mocy prawa umocowanie do udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu.
Dopuszczalność substytucji może również wynikać ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Tak na przykład przy umowie zlecenia, przyjmujący zlecenie może powierzyć wykonanie zlecenia innej osobie wtedy, gdy wynika to z umowy lub ze zwyczaju albo, gdy jest do tego zmuszony przez okoliczności.
Ustanowienie substytuta jest jednoznaczne z powstaniem bezpośredniego stosunku pełnomocnictwa pomiędzy mocodawcą a pełnomocnikiem, jednakże nie dochodzi do uchylenia pełnomocnictwa głównego. Substytut działa w imieniu mocodawcy, ze skutkiem dla niego. Wszelkie wyniki czynności dokonanych przez substytuta w granicach jego umocowania realizują się w sferze prawnej reprezentowanego bezpośrednio. Zakres umocowania substytuta może być węższy bądź pokrywać się z zakresem umocowania pełnomocnika głównego. Pełnomocnik główny, który zastępuje swoje działanie działaniem osoby substytuta, dokonuje tego w ramach swojego pierwotnego umocowania, określając jednocześnie zakres umocowania substytuta. Pełnomocnictwo substytucyjne może być przez mocodawcę odwołane, nawet z pominięciem pełnomocnika głównego. Ponieważ pozycja substytuta jest taka sama jak każdego pełnomocnika, będą miały zastosowanie do niego wszystkie przepisy dotyczące pełnomocnictwa.
Treścią pełnomocnictwa jest sytuacja prawna pełnomocnika w stosunku do mocodawcy, wytworzona na mocy aktu udzielenia pełnomocnictwa. Treść pełnomocnictwa jest decydująca dla umocowania do działania, w odróżnieniu od przedmiotu pełnomocnictwa, który decyduje o tym, jakie czynności prawne może pełnomocnik dokonać na podstawie swojego upoważnienia. Pełnomocnictwo jako moc prawna udzielona przez mocodawcę do działania w jego imieniu i z bezpośrednim skutkiem dla niego, polega na upoważnieniu do takiego działania, nie wynika z pełnomocnictwa obowiązek działania. Wedle przyjętej przez ustawodawcę polskiego koncepcji pełnomocnictwa, jego udzielenie skutkuje powstaniem stosunku prawnego – stosunku pełnomocnictwa, którego stronami są mocodawca i pełnomocnik. Z samego stosunku pełnomocnictwa nie wynika obowiązek wykonania pełnomocnictwa.
Drugim ze stosunków prawnych występujących na tle pełnomocnictwa jest stosunek podstawowy pełnomocnictwa. Kodeks cywilny nazywa go stosunkiem będącym podstawą pełnomocnictwa (art. 101 i 106 KC). Stosunek ten często nazywa się również stosunkiem wewnętrznym pełnomocnictwa (łączy mocodawcę z pełnomocnikiem), w odróżnieniu od stosunku zewnętrznego, który powstaje przez działanie pełnomocnika w imieniu mocodawcy wobec osób trzecich. Właśnie z tego stosunku może wynikać obowiązek działania pełnomocnika. Ustawodawstwo polskie przyjmuje, iż stosunek pełnomocnictwa jest stosunkiem odrębnym od stosunku podstawowego pełnomocnictwa. Ponadto zasadniczo są to dwa niezależne od siebie stosunki prawne.
Zasadniczo stosunek pełnomocnictwa jest odrębnym i niezależnym stosunkiem prawnym od stosunku podstawowego. Ustawodawca jednak przewiduje w pewnych sytuacjach odstępstwo od tej zasady, albowiem czasami stosunek podstawowy ma znaczenie dla ustalenia przysługiwania kompetencji do działania w cudzym imieniu pełnomocnikowi. Może być to szczególnie widoczne np. w sytuacji, kiedy oceniania będzie możliwość ustanowienia substytucji przez pełnomocnika oraz możliwość ustanowienia pełnomocnictwa nieodwołalnego czy też niewygasającego wskutek śmierci pełnomocnika albo mocodawcy.
Podmiotowe granice umocowania pełnomocnika zakreślają krąg osób, z którymi pełnomocnik może dokonywać czynności prawnych. Wskazują one to, komu pełnomocnik może złożyć oświadczenie woli w imieniu swojego mocodawcy.
§4.1. Z kim pełnomocnik może dokonać czynności prawnej?
Zazwyczaj mocodawca już w chwili udzielenia pełnomocnictwa decyduje o tym, z kim pełnomocnik dokona czynności prawnej w jego imieniu. To wola mocodawcy określa granice działania pełnomocnika, jego wola może określać krąg osób, z którymi pełnomocnik może dokonać czynności dla mocodawcy. Mocodawca może także już po udzieleniu pełnomocnictwa, w każdym momencie ograniczyć krąg potencjalnych adresatów, którym pełnomocnik może złożyć oświadczenie woli. Jeśli mocodawca nie ograniczył w pełnomocnictwie kręgu osób, z którymi pełnomocnik może zawierać umowy czy też dokonywać innych czynności prawnych, a nie wynika takie ograniczenie z istoty czynności prawnej, która ma być dokonana bądź też z treści stosunku podstawowego, to do uznania pełnomocnika pozostawiony jest wtedy wybór, komu złoży on oświadczenie woli. Przepisem wyjątkowym w tej materii jest art. 1091 §2, który nie zezwala na ograniczenie prokury ze skutkiem wobec osób trzecich.
§4.2. Czy pełnomocnik może sporządzić czynność prawną z samym sobą?
Obecnie kwestię dopuszczalności czynności pełnomocnika z samym sobą reguluje art. 108 KC. Przepis ten, w imię ochrony interesów mocodawcy, zasadniczo zabrania dokonywania przez pełnomocnika czynności „z samym sobą”. Jednakże istnieją przypadki, kiedy to w interesie mocodawcy i pełnomocnika może leżeć dokonanie czynności prawnej w ten właśnie sposób. Dlatego też art. 108 KC przewiduje, iż czynności „z samym sobą” pełnomocnik może dokonać jeśli upoważnienie takie wynika z treści pełnomocnictwa, bądź też ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy. Tak więc mocodawca może w treści pełnomocnictwa zezwolić pełnomocnikowi na dokonanie czynności „z samym sobą” i tak dokonana czynność będzie w pełni skuteczna. Zezwolenie takie może być udzielone nie tylko wyraźnie, ale także w sposób dorozumiany. Należy jednak zachować ostrożność przy ocenie czy mocodawca udzielił zezwolenia pełnomocnikowi na dokonanie czynności „z samym sobą” w sposób dorozumiany, ze względu na to, iż sytuacja taka jest odstępstwem od generalnej zasady zakazu dokonywania takich czynności przez pełnomocnika.
Dopuszczalność dokonania czynności „z samym sobą” jest również uzależniona od tego czy wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy ze względu na treść czynności prawnej. Pojęcie interesów mocodawcy powinno być rozumiane szeroko. Może ono dotyczyć sfery prawnej jak i czysto faktycznej. Zazwyczaj dopuszczalność dokonania przez pełnomocnika czynności „z samym sobą” wynika z treści stosunku będącego podstawą pełnomocnictwa. Czynność prawna dokonana przez pełnomocnika z naruszeniem zakazu z art. 108 KC jest czynnością dokonaną bez umocowania lub z jego przekroczeniem. W związku z tym kwalifikowana jest jako tzw. czynność niezupełna (negotium claudicans) i podlega ocenie wedle art. 103 KC, który ma tutaj odpowiednie zastosowanie. Mocodawca może więc czynność taką potwierdzić i będzie ona skuteczna.
Przedmiotem pełnomocnictwa jest ogół czynności prawnych, które pełnomocnik może dokonać na podstawie swojego upoważnienia. Zatem przedmiotowe granice umocowania pełnomocnika określają zakres czynności prawnych jakich może pełnomocnik dokonać. W zakres tych czynności wchodzą czynności prawne, wyłączone są natomiast z niego czynności faktyczne.
§5.1. Jakie czynności mogą być dokonane przez pełnomocnika?
W prawie polskim istnieje zasada wyrażona w art. 95 KC dopuszczająca możliwość dokonywania czynności prawnych przez przedstawiciela. Jednocześnie jednak przepis ten zastrzega, iż istnieć mogą sytuacje wyjątkowe, wynikające z ustawy lub właściwości czynności prawnej, kiedy to dokonanie czynności nie osobiście lecz przez przedstawiciela będzie zabronione. Niedopuszczalność dokonania czynności prawnej wynikająca z właściwości tej czynności polega najczęściej na ściśle osobistym charakterze tejże czynności. Ustawowe wyłączenia w tym zakresie to np. sporządzenie testamentu, zasadniczo osobisty udział członka spółdzielni w walnym zgromadzeniu.
§5.2. Dopuszczalne rodzaje pełnomocnictwa
W zakres problematyki przedmiotowych granic działania pełnomocnika wchodzi również zagadnienie dopuszczalnych rodzajów pełnomocnictwa z punktu widzenia zakresu umocowania. Kodeks cywilny nie zezwala na udzielenie pełnomocnictwa do wszelkich czynności prawnych, wymieniając enumeratywnie dozwolone typy pełnomocnictw. Pierwszym z wymienionych przez ustawę pełnomocnictw jest pełnomocnictwo ogólne. Zgodnie z brzmieniem art. 98 KC obejmuje ono umocowanie do czynności zwykłego zarządu. Kodeks nie definiuje pojęcia zwykłego zarządu, jednakże funkcjonuje ono w terminologii prawniczej bardzo długo, jest często stosowane, niejednokrotnie było objaśnianie przez judykaturę. W obecnym stanie prawnym brak jest nawet przykładowego wyliczenia czynności zwykłego zarządu. Rozważając to, czy dana czynność jest czynnością zwykłego zarządu, czy też jest czynnością przekraczającą ten zakres, należy każdorazowo odnosić się do danego stanu faktycznego. W różnych sytuacjach ta sama czynność może mieć raz charakter czynności zwykłego zarządu, a innym razem może mieć charakter czynności przekraczającej zwykły zarząd. Kolejnym z wymienianych przez ustawę pełnomocnictw jest pełnomocnictwo do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu – tzw. pełnomocnictwo rodzajowe (gatunkowe). Przepisy kodeksu nie zawierają definicji pełnomocnictwa rodzajowego. Pełnomocnictwo rodzajowe wskazuje określoną kategorię czynności prawnych, do których umocowany jest pełnomocnik, powinno określać rodzaj czynności prawnej objętej umocowaniem oraz jej przedmiot.
Pełnomocnictwo ogólne i rodzajowe nie jest wystarczające w sytuacji, gdy ustawa wyraźnie zastrzega wymaganie pełnomocnictwa do konkretnej czynności prawnej – tzw. pełnomocnictwa szczególnego. Przykład takiego wymagania odnaleźć można w art. 1093 KC – wymaga on pełnomocnictwa do poszczególnej czynności dla zbycia przedsiębiorstwa, do dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, oraz do zbywania i obciążania nieruchomości. Pełnomocnictwa szczególnego wymaga także m.in. złożenie przez pełnomocnika oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński.
Pełnomocnictwo, tak jak i większość innych stosunków prawnych nie trwa wiecznie. Zazwyczaj udzielane na pewien czas, czy też do określonych spraw wygasa z chwilą upływu tego czasu czy też wykonania celu pełnomocnictwa. Zdarza się, iż momentem przerywającym jego istnienie jest śmierć mocodawcy czy też pełnomocnika. Ponadto należy mieć na uwadze, iż często stosunek podstawowy wywiera wpływ na wygaśnięcie pełnomocnictwa. Niektóre z przyczyn wygaśnięcia pełnomocnictwa wynikają wprost z jego treści, inne z brzmienia przepisów ustanowionych przez ustawodawcę, jeszcze inne z samej natury tego stosunku. W chwili gdy wygasa pełnomocnictwo, wygasa upoważnienie do działania pełnomocnika, do reprezentowania swojego mocodawcy.
Pomimo tego, że pełnomocnictwo jest w zasadzie takim samym stosunkiem prawnym jak każdy inny, to wykazuje ono pewne cechy specyficzne, właściwe tylko dla tego stosunku prawnego. Przejawem tej specyfiki pełnomocnictwa jest możliwość zachowania skuteczności upoważnienia pełnomocnika, pomimo tego, że pełnomocnictwo wygasło – zasadniczo zniknęły wszelkie uprawnienia. Przykład takiego podtrzymania skuteczności pełnomocnictwa, już po jego wygaśnięciu, zawiera art. 105 KC, stanowiąc iż czynność prawna dokonana przez pełnomocnika w granicach pierwotnego umocowania po wygaśnięciu umocowania jest czynnością ważną, chyba że druga strona wiedziała o wygaśnięciu pełnomocnictwa lub też mogła z łatwością się o tym dowiedzieć. Zasada ta ma na celu ochronę zaufania osoby trzeciej do działania pełnomocnika i polega na obciążeniu mocodawcy ryzykiem jakie wiąże się z każdym udzieleniem pełnomocnictwa. Dla skuteczności dokonanej czynności bez znaczenia jest czy pełnomocnik był świadomy wygaśnięcia swojego umocowania. Granicę ochrony osoby trzeciej stanowi stopień łatwości z jaką mogła ona pozyskać informację o wygaśnięciu pełnomocnictwa – nieświadomość braku umocowania nie może być konsekwencją niedbalstwa z jej strony.
§6.1. Upływ czasu, warunek i termin
Pełnomocnictwo wygasnąć może wskutek upływu czasu na jaki zostało udzielone. Co prawda przepisy nie stwierdzają w sposób wyraźny, iż upływ czasu może być przyczyną wygaśnięcia pełnomocnictwa, lecz wynika to z samego charakteru tej instytucji. Skoro bowiem pełnomocnik umocowany jest wolą mocodawcy i wola ta określa granice umocowania pełnomocnika, to osoba udzielająca pełnomocnictwa może swoim oświadczeniem woli udzielić go na pewien określony czas. Po upływie czasu określonego przez mocodawcę, pełnomocnikowi nie będzie przysługiwała możliwość reprezentowania, nie będzie mógł działać w imieniu mocodawcy. Ponadto brak jest prawnego uregulowania, które zabraniałoby udzielenia pełnomocnictwa ograniczonego terminem czy też warunkiem, dlatego jest to dopuszczalne.
§6.2. Odwołanie pełnomocnictwa
Zgodnie z zasadą sformułowaną w art. 101 §1 KC pełnomocnictwo może być w każdym czasie odwołane. Oświadczenie o odwołaniu pełnomocnictwa złożyć może mocodawca. Czynność taka jest zatem jednostronną czynnością prawną. Odwołanie pełnomocnictwa może nastąpić w dowolnej formie, chyba że przepis szczególny lub umowa stanowią inaczej. Dowolność formy odwołania pełnomocnictwa jest dopuszczalna również w sytuacji, kiedy dla jego udzielenia przepis wymagał formy szczególnej.
Od zasady wyrażonej w art. 101 §1 KC ustawodawca przewidział jednak wyjątek. Pełnomocnictwo, które zasadniczo jest zawsze odwołalne, może stać się pełnomocnictwem nieodwołalnym, poprzez zrzeczenie się przez mocodawcę uprawnienia do odwołania go, z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.
§6.3. Śmierć pełnomocnika lub mocodawcy
Zgodnie z postanowieniami art. 101 §2 KC umocowanie do działania w cudzym imieniu wygasa wraz ze śmiercią pełnomocnika lub mocodawcy. Jednakże ustawodawca pozwala na zawarcie w treści pełnomocnictwa zastrzeżenia, iż nie wygaśnie ono z chwilą śmierci mocodawcy lub pełnomocnika. Zastrzeżenie takie, podobnie jak ma to miejsce w przypadku ustanowienia pełnomocnictwa nieodwołalnego, musi znajdować swoje uzasadnienie w treści stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Jako przykład podać można umowę zlecenia, która nie gaśnie z chwilą śmierci mocodawcy, chyba że strony inaczej postanowią. Takie przedłużenie stosunku zlecenia może być właśnie przyczyną uzasadniającą umieszczenie zastrzeżenia o niewygasalności pełnomocnictwa po śmierci zleceniodawcy.
§6.4. Zrzeczenie się pełnomocnictwa
Pośród czynności prawnych prowadzących do unicestwienia stosunku pełnomocnictwa wymienić należy zrzeczenie się pełnomocnictwa przez pełnomocnika. Jest to jednostronna czynność prawna pełnomocnika, dzięki której uwalnia się on od upoważnienia do sporządzania czynności prawnych w imieniu mocodawcy i z bezpośrednim skutkiem dla niego. Oświadczenie o zrzeczeniu się umocowania pełnomocnik składa mocodawcy.
§ 6.5. Obowiązek zwrotu dokumentu pełnomocnictwa
Po wygaśnięciu umocowania – jak stanowi art. 102 KC – pełnomocnik zobowiązany jest do zwrotu mocodawcy dokumentu pełnomocnictwa. Jednakże z racji tego, iż pełnomocnik może być zainteresowany posiadaniem dowodu na to, jaka była treść czy zakres udzielonego mu umocowania, może żądać on od mocodawcy poświadczonego odpisu pełnomocnictwa. Na odpisie tego dokumentu powinno być zaznaczone wygaśnięcie umocowania. Mocodawca, wobec którego pełnomocnik nie wypełnia obowiązku zwrotu dokumentu może dochodzić wykonania go na drodze sądowej, za pomocą powództwa o wydanie dokumentu pełnomocnictwa. Poświadczenia odpisu dokumentu pełnomocnictwa oraz zaznaczenia, iż umocowanie wygasło może dokonać sam reprezentowany.
radca prawny
